12 milionë romët e Evropës ende përjetojnë diskriminim dhe paragjykim, por disa zyrtarë lokalë në Ballkanin Perëndimor kanë fituar njohjen e BE-së për përpjekjet e tyre për të luftuar qëndrimet negative. Gazetari Hans von der Brelie udhëtoi nëpër Mal të Zi, Serbi dhe Bosnjë për të mësuar më shumë.

Gjatë udhëtimit tim shoh fëmijë duke luajtur në deponitë e mbeturinave dhe të tjerë duke përgatitur shkollën. Zbuloj kasolle të rrënuara dhe banesa moderne sociale. Takoj romë punëtorë dhe pa punë.

Dëgjoj ata që flasin për diskriminimin në jetën e përditshme dhe ata që jetojnë në harmoni me qytetarët e tjerë.

Është një tablo e përzier, por le të fillojmë me Ramiz Shakolin, banor i një lagjeje rome në periferi të Nikshiqit në Mal të Zi: “Shkojmë në qendër të qytetit dhe njerëzit na tregojnë duke thënë: Janë ciganët. Hyjmë në një kafene, përsëri thonë: Janë ciganët. Marrëdhëniet nuk janë të mira”, thotë ai.

Megjithatë, në disa qytete ndryshimi është në rrugë e sipër. Komisioni Evropian dha çmime shtatë kryebashkiakësh nga Ballkani Perëndimor për iniciativat e tyre miqësore ndaj romëve. Në Mal të Zi fitues është Marko Kovaçeviq. Ai është kryetari i bashkisë së Nikshiqit, qyteti i dytë më i madh në vend: rreth 70.000 njerëz, mes tyre rreth 1500 romë.

Ndryshimi po ndodh shumë ngadalë. Arsyeja është mënyra e ndryshme e jetesës së komunitetit rom dhe pjesës tjetër të komunitetit tonë në Nikshiq.

Duke ndryshuar zemrat dhe mendjet
Kovaçeviq promovoi ndërtimin e 31 njësive të banimit social, 17 iu dhanë familjeve rome. Kur ai planifikoi të zgjeronte projektin, pati rezistencë: “Ndryshimi po ndodh shumë ngadalë. Arsyeja është mënyra e ndryshme e jetesës së komunitetit rom dhe pjesës tjetër të komunitetit tonë në Nikshiq. Së fundmi kemi dashur të ndërtojmë 10 banesa sociale në një lagje ku kemi pasur rezistencë nga pjesa tjetër e popullsisë kundër projektit”, thotë ai.

 Unë vizitoj “Qendrën për Iniciativat Rome”. Ndër projektet e tjera, OJQ-ja promovon të drejtat e grave rome. Shëndeti, shkolla, puna, banesa – të gjitha janë të lidhura, thotë drejtoresha Fana Delija. Një hap i parë i rëndësishëm do të ishte sqarimi i çështjeve pronësore, një problem që ekziston në të gjitha rajonet e ish-Jugosllavisë. “Problemi më i madh është legalizimi (ende i munguar) i tokës ku jeton komuniteti rom-egjiptian”, thotë Delija.

Disa romë janë pronarë shtëpish, të tjerë jo. Para disa vitesh, në periferi të Nikshiqit, në lagjen e Graçanicës, komuna ndërtoi banesa sociale ku tani jetojnë rreth 300 njerëz.

Familje të mëdha janë të ngjeshur së bashku, disa prej tyre në kushte të mjerueshme jetese, thotë Bukurija Sejdi, një e moshuar banore në këtë lagje rome: “Janë 14 persona (në këtë shtëpi), me nipër e mbesa, edhe djali im me një foshnjë të sëmurë. Dhe askush nuk ka punë, vetëm një person merr përfitime sociale.” Një pikë e nënvizuar nga aktivistja rome Fana Delija: “Është vërtet e rëndësishme të fokusohemi në punësimin në komunitet, në katër vitet e ardhshme,” thotë ajo.

 Kryetari i komunës së Nikshiqit Marko Kovaçeviq promovoi dhjetëra projekte banimi për banorët romë
Kryetari i komunës së Nikshiqit Marko Kovaçeviq promovoi dhjetëra projekte banimi për banorët romëseuronews
Unë shoqëroj Zoja Tarlamišaj, një ndërmjetëse rome në shkollën e mesme lokale, duke vizituar Amelën dhe gjashtë fëmijët e saj në shtëpi. Amela është e martuar me një rom. Gratë e dinë: për të gjetur punë të kualifikuar, së pari duhet një arsim solid, thonë ata. Kjo është arsyeja pse Tarlamišaj ndjek nga afër notat shkollore të fëmijëve të paktë romë që kanë arritur deri në shkollën e mesme.

Tarlamišaj është një Rom vetë. Ajo mbaroi me sukses studimet universitare, gjë e rrallë për romët në Mal të Zi. Tarlamišaj fton vendimmarrësit politikë të ndryshojnë legjislacionin: “Nëse arsimi i mesëm do të bëhej i detyrueshëm, nxënësit nga komuniteti rom-egjiptian nuk do ta linin shkollën kaq herët (pas shkollës fillore) dhe duke marrë kualifikime më të mira, jeta e tyre do të përmirësohej”.

Një nga parakushtet kryesore për përfshirje më të madhe të minoritetit rom është arsimi, arsimimi, arsimimi

Plani i veprimit për romët
Udhëtimi im vazhdon për në Bosnje-Hercegovinë, në Bijeljina. Rreth 100.000 njerëz jetojnë në zonën më të gjerë të qytetit – mes tyre rreth 2000 romë. Qyteti ndërton projekte të strehimit social, një strehë për fëmijët e shfrytëzuar - dhe mbështet një festival rom. Kryebashkiaku Ljubiša Petrović prezantoi planin e tij të dytë të veprimit për romët tani, që mbulon periudhën 2024-2027: “Një nga parakushtet kryesore për përfshirje më të madhe të minoritetit rom është arsimi, arsimi, arsimi”, thotë ai.

Kjo është arsyeja pse tashmë sot fëmijët romë kujdesen gjatë gjithë vitit. OJQ-ja Otaharin ofron mësimdhënie për detyrat e shtëpisë dhe mbështetje psikologjike. Çdo ditë ka diçka për të ngrënë, dhe ka oferta për t'u bashkuar me aktivitetet krijuese të veprave artistike. Shumë familje flasin gjuhën rome, që do të thotë se fëmijët e tyre rriten pa folur serbisht në shtëpi.
Kur hyjnë në shkollën fillore, ata ndeshen me pengesa masive, thotë Sanita Smajić, një koordinatore rome në qendrën e kujdesit ditor Otaharin.

Ajo pretendon mbështetje intensive gjuhësore: “Propozimi im është që shkollat ​​fillore të kenë asistentë për gjuhën rome”.

Është shumë nxehtë jashtë kur takoj Vesidën dhe kolegun e saj, duke korrur luleshtrydhe dhe duke paketuar domate. Vesida punon vazhdimisht në një fermë perimesh aty pranë, Agroplan. Por shumë romë të tjerë preferojnë të punojnë si punëtorë ditorë, disa prej tyre kanë vështirësi me kontrata afatgjata, thotë Vesida. Agjencia Austriake për Zhvillim, Care International, OJQ-ja Rome Otaharin dhe bashkia e Bijeljinës po mbështesin projektin e perimeve Agroplan, i krijuar për të mbështetur kryesisht gratë. “Jam shumë e kënaqur me punën time”, thotë Vesida. “E di sa e vështirë është pa punë. Ka nevoja njerëzore dhe fatura për t'u paguar.

Konkretisht, ne kemi ndërtuar banesa sociale për familjet që kanë pasur kushtet më të këqija të jetesës dhe janë vendosur

Ndërtimi për një të ardhme më të mirë

Ndalesa ime e fundit është qyteti i banjës së Vrnjaçka Banja në Serbi. Qyteti tërheq shumë turistë dhe ka një imazh të hapur dhe tolerant. Rreth 400 romë jetojnë këtu. ujë të pijshëm, energji elektrike, material ndërtimor, trajnim profesional; në tetë vitet e fundit, projektet lokale të romëve morën gjithsej një milion euro nga donatorët ndërkombëtarë. Qyteti shtoi gati 200,00 euro nga buxheti i tij. “Konkretisht, ne kemi ndërtuar banesa sociale për familjet që kanë pasur kushtet më të këqija të jetesës dhe janë shpërngulur”, thotë kryetari i qytetit Boban Gjuroviq.

Që nga viti 2016, qyteti punëson një ndërmjetës rom, Dejan Pavlović. Shkojmë me makinë në fshatin afër Gračac. Rreth 250 romë jetojnë atje, është vendbanimi më i madh i romëve në komunë. Takoj përfaqësuesin e fshatit Zhivoslav Vujiçiq. Ai punoi për disa dekada në Gjermani. Kur u kthye në Serbi, ai ndërtoi një shtëpi të bukur, të madhe me një kopsht të rregullt. Sot, ai është zëdhënësi lokal i romëve dhe nënvizon marrëdhëniet e mira që kanë me kryebashkiakun: “Ai u përgjigjet të gjithëve. Jo vetëm në Facebook apo Viber apo Messenger”, thotë Vujiçiq. “Njerëzit madje shkojnë në shtëpinë e tij dhe kërkojnë ndihmë. Dhe ai përgjigjet. Ai është pikërisht ai lloj njeriu.” – Por edhe Vujiçiq e pranon: “Ka probleme kudo. Nevoja jonë më e madhe është sistemi i kanalizimit.”/ Euronews - Syri.Net