Ekziston një kor i zhurmshëm dhe në rritje i thirrjeve për Gjykatën Penale Ndërkombëtare për të ndjekur penalisht Vladimir Putinin. 

Të mërkurën, gjykata tha se do të vazhdojë menjëherë me një hetim aktiv të krimeve të mundshme të luftës pas pushtimit rus të Ukrainës.

Ambasada amerikane në Kiev tha të premten se Rusia kreu një krim lufte duke sulmuar një termocentral bërthamor në Ukrainë.

"Është një krim lufte të sulmosh një central bërthamor," tha ambasada në burimin e saj zyrtar në Twitter. 

Sulmet e Putinit ndaj centralit bërthamor më të madh të Evropës e çojnë mbretërimin e tij të terrorit një hap më tej.

Përdorimi i dyshuar i Rusisë i bombave thërrmuese dhe të ashtuquajturave bomba me vakum në zona të dendura me shumë civilë është përshkruar gjithashtu si një krim lufte.

"Dua të jem shumë i qartë për këtë, se zoti Putin është një kriminel lufte," i tha ish-kryeministri ukrainas Arseniy Yatsenyuk Këshillit për Marrëdhëniet me Jashtë të enjten. 

“Ai duhet të ulet pas hekurave në Gjykatën Penale Ndërkombëtare”.

Megjithatë, nëse drejtësia në përgjithësi ecën ngadalë, drejtësia ndërkombëtare mezi lëviz fare. 

Ja një vështrim shumë i gjerë i krimeve të luftës dhe lëvizjes ndërkombëtare të drejtësisë.

Çfarë është një krim lufte?

Gjykata Ndërkombëtare Penale ka përkufizime specifike për gjenocidin, krimet e luftës, krimet kundër njerëzimit dhe krimin e agresionit. 

Në mënyrë të veçantë, shënjestrimi i popullatës civile, shkelja e Konventave të Gjenevës, shënjestrimi i grupeve specifike të njerëzve dhe më shumë mund të jenë krime të mundshme të kryera nga Rusia në Ukrainë.

"Një gjë është e sigurt, se drejtimi i qëllimshëm i bombardimeve ose shënjestrimi i civilëve ose objekteve civile është një krim brenda juridiksionit të gjykatës," i tha kryeprokurori i ICC-së, Karim Khan, Christiane Amanpour të CNN të enjten.

"Dhe edhe nëse ka nevojë ushtarake, ka një detyrim të qartë për palët në një konflikt që të mos përdorin forcë joproporcionale, për t'u siguruar që mjetet e përdorura dhe armët të mos kenë një gjurmë shumë të gjerë në zonat e dendura me popullësi civile," tha Khan.

Çfarë janë bombat thërrmuese dhe bombat vakum?

Përdorimi i frikshëm i armëve të ndaluara për të vrarë pa diskriminim është ajo që njerëzit po diskutojnë tani si një krim shumë specifik lufte.

Bomba thërrmuese: një raketë lëshohet dhe shpërthen në ajër, duke lëshuar bomba më të vogla që secila shpërthen kur bien në tokë.

Amnesty International tha se një bombë thërrmuese ruse ka rënë mbi një shkollë fillore në Ukrainë.

"Bombat me vakum", ose armët termobarike, thithin oksigjenin nga ajri përreth për të gjeneruar një shpërthim të fuqishëm dhe një valë të madhe presioni që mund të ketë efekte të mëdha shkatërruese.

 Rusia i përdori më parë ato në Çeçeni dhe një ekip i CNN-it ka vënë raketa të shumta termobarike ruse pranë kufirit me Ukrainën në fund të muajit të kaluar.

A i përdor Rusia këto armë?

Ambasadorja e SHBA-së në OKB, Linda Thomas-Greenfield, i tha Asamblesë së Përgjithshme të OKB-së të mërkurën se Rusia po përgatitej të përdorte këto armë .

SHBA është e shqetësuar se Putini dhe ushtria ruse do të bëhen më brutale pasi pushtimi nuk po shkon aq mirë sa kishin planifikuar.

Çfarë thonë liderët botërorë?

Presidenti ukrainas Volodymyr Zelensky tha të hënën se shënjestrimi i zonave civile nga avionët rusë është një krim lufte.

Presidenti Joe Biden dhe kryeministri i Mbretërisë së Bashkuar Boris Johnson janë shprehur se Putini duket se synon zonat civile.

"Ajo që ne kemi parë tashmë nga regjimi i Vladimir Putin në përdorimin e municioneve që ata tashmë kanë hedhur mbi civilët e pafajshëm ... sipas mendimit tim, (ajo) tashmë kualifikohet plotësisht si një krim lufte," tha Johnson në parlamentin britanik të mërkurën .

Çfarë është Gjykata Ndërkombëtare Penale?

E vendosur në Hagë, Hollandë, dhe e krijuar nga një traktat i quajtur Statuti i Romës i paraqitur për herë të parë para Kombeve të Bashkuara, Gjykata Ndërkombëtare Penale funksionon në mënyrë të pavarur.

Shumica e vendeve -- 123 prej tyre -- janë palë në traktat, por ka përjashtime shumë të mëdha dhe të dukshme, duke përfshirë Rusinë dhe SHBA-në dhe për çështjen e Ukrainës.

Kush mund të gjykohet nga gjykata?

Çdokush i akuzuar për një krim në juridiksionin e gjykatës, e cila përfshin vendet që janë anëtare të GJNP-së, mund të gjykohet. 

Gjykata gjykon njerëz, jo vende, dhe fokusohet tek ata që mbajnë përgjegjësinë më të madhe: liderët dhe zyrtarët. 

Ndërsa Ukraina nuk është anëtare e gjykatës, ajo ka pranuar më parë juridiksionin e saj.

Prandaj, Putini teorikisht mund të paditet nga gjykata për urdhërimin e mëparshëm të krimeve të luftës në Krime.

Megjithatë, GJNP nuk kryen gjykime në mungesë , kështu që Putin ose do të duhej të dorëzohej nga Rusia ose të arrestohej jashtë Rusisë gjë që duket e pamundur.

Çfarë krimesh trajton gjykata?

ICC-ja është menduar të jetë një gjykatë e "zgjidhjes së fundit" dhe nuk ka për qëllim të zëvendësojë sistemin e drejtësisë të një vendi. 

Gjykata, e cila ka 18 gjyqtarë që shërbejnë për nëntë vjet, gjykon katër lloje krimesh: gjenocid, krime kundër njerëzimit, krime agresioni dhe krime lufte.

Si i drejton GJNP-ja procedimet?

Procedurat gjyqësore mund të zhvillohen në një nga dy mënyrat: Ose një qeveri kombëtare ose Këshilli i Sigurimit i OKB-së mund t'i referojë rastet për hetim.

Rusia, një anëtare e përhershme e Këshillit të Sigurimit të OKB-së, ka të drejtën e vetos mbi veprimet e këshillit. 

Ishin kërkesat e 39 qeverive kombëtare, shumica e tyre evropiane, ato që ndezën këtë hetim aktual.

Khan i tha CNN të enjten, "Dua të theksoj se jam i gatshëm të flas me të gjitha palët, dhe jo vetëm me palën ukrainase, por edhe me Federatën Ruse, partitë shtetërore dhe partitë joshtetërore. Ky institucion nuk është politik. Ne nuk jemi pjesë e ndarjeve gjeostrategjike apo gjeopolitike që dëshmojmë në mbarë botën”.

Çfarë do të hetojë ICC në lidhje me Ukrainën?

Në hetimin e saj të ri mbi krimet e mundshme të luftës të Rusisë, ICC ka thënë se do të shqyrtojë të gjitha veprimet në Ukrainë nga viti 2013 e deri më sot.

Rusia hyri për herë të parë në Krime, e cila ka qenë pjesë e Ukrainës, në vitin 2014.

ICC tashmë po hetonte goditjet ndaj protestuesve nga një qeveri e mëparshme ukrainase që ishte pro-ruse. 

Ky referim i ri duket se bashkon të gjitha krimet e mundshme të luftës.

Sa kohë zgjasin këto hetime?

Hetimet e ICC mund të zgjasin shumë.

Një hetim paraprak mbi armiqësitë në Ukrainën lindore zgjati më shumë se gjashtë vjet -- nga prilli 2014 deri në dhjetor 2020.

Në atë kohë, prokurori tha se kishte prova të krimeve të luftës dhe krimeve kundër njerëzimit.

 Hapat e ardhshëm u ngadalësuan nga pandemia Covid-19 dhe mungesa e burimeve në gjykatë, e cila po kryen hetime të shumta.

Pse një ndjekje penale në Ukrainë do të ishte ndryshe?

Protesta ndërkombëtare kundër Rusisë është unike dhe kjo mund t'i japë gjykatës aftësinë për të vepruar ndryshe, sipas Ryan Goodman, një profesor juridik në Universitetin e Nju Jorkut dhe kryeredaktor i Just Security, një forum në internet.

"Është e vështirë të gjykosh hetimin e ICC-së bazuar në praktikën e kaluar," tha Goodman në një email.

Si do të ndikonte një rast ICC në konflikt?

"Për mirë apo për keq, hetimi i ICC-së mund të ndikojë në hapësirën diplomatike për negociata," tha Goodman, duke argumentuar se Putini dhe rusët e tjerë mund të mos duan të rrezikojnë arrestimin nëse udhëtojnë jashtë vendit.

Hetimi gjithashtu, argumentoi ai, mund të dobësojë Putinin në vend.

"Rusët mund të kuptojnë se kjo është një tjetër arsye pse Putini nuk mund t'i shërbejë më vendit të tyre," tha Goodman.

Çfarë ndodhi përpara GJNP-së?

Gjyqe të mëparshme për krime lufte u sollën nga gjykata të posaçme të OKB-së, të tilla si ato të ngarkuara për ish-Jugosllavinë, duke u fokusuar në autokratin serb Slobodan Millosheviç dhe për gjenocidin e Ruandës .

E gjithë kjo buron nga precedenti i gjyqeve të Nurembergut ku nazistët u sollën para drejtësisë pas Luftës së Dytë Botërore.

Këto gjyqe u mbajtën nga aleatët, duke përfshirë SHBA-në, Bashkimin Sovjetik, Francën dhe Gjermaninë.

Pse SHBA dhe Rusia nuk janë anëtarë të ICC-së?

Si SHBA ashtu edhe Rusia janë nënshkruese të traktatit që krijoi gjykatën -- që do të thotë se liderët e tyre e nënshkruan atë -- por asnjëra nuk është anëtare e gjykatës.

Rusia u tërhoq nga gjykata në vitin 2016, ditë pasi një raport i ICC publikoi atë që CNN e quajti një "vendim dënues" mbi pushtimin rus të Krimesë në vitin 2014.

Gjykata gjithashtu nisi një hetim në vitin 2016 mbi përpjekjet e Rusisë në vitin 2008 për të mbështetur rajonet e shkëputura në Gjeorgji .

Në atë kohë, Franca kishte akuzuar gjithashtu Rusinë për kryerjen e krimeve të luftës në Siri.

Sa i përket SHBA-së, ndërkohë që Presidenti Bill Klinton nënshkroi traktatin e krijimit të gjykatës në vitin 2000, ai kurrë nuk rekomandoi që Senati ta ratifikonte atë.

Administrata e Xhorxh W. Bush, me një sasi mjaft të madhe kritikash, i tërhoqi SHBA-të nga të qenit palë në traktat në vitin 2002.

Pentagoni dhe shumë politikëbërës amerikanë e kanë kundërshtuar prej kohësh bashkimin me një sistem të tillë gjyqësor ndërkombëtar.

“Presidenti (George W. Bush) mendonte se ICC-ja ishte thelbësisht e metë, sepse i vë ushtarakët dhe gratë amerikane në rrezik themelor për t'u gjykuar nga një ent që është përtej mundësive të Amerikës, përtej ligjeve të Amerikës dhe mund t'i nënshtrojë civilët dhe ushtarakët amerikanë ndaj standardeve arbitrare të drejtësisë”, tha në atë kohë sekretari i shtypit i Shtëpisë së Bardhë, Ari Fleischer.

Si e ka mbështetur SHBA-ja gjykatën?

Kundërshtimi i Amerikës për t'iu bashkuar gjykatës nuk do të thotë se administrata e Bushit e kundërshtoi vetë gjykatën. 

Ai mbështeti përpjekjet e ICC për të kërkuar drejtësi për gjenocidin në Sudan.

Gjithmonë ka pasur një siklet sesi presidentët amerikanë sillen me gjykatën, vuri në dukje Tim Lister i CNN në 2011 . 

Ai shkroi për ish-presidentit amerikan Barak Obamën që përshëndeti përpjekjet e ICC-së për të sjellë drejtësi ndaj njerëzve si ish-gjenerali serb Ratko Mlladiç dhe lideri libian Moammar Gadafi, ndërsa nuk miratoi gjykatën për mbikëqyrjen e SHBA-së./ CNN