Protestat mbi rritjen shpërthyese të çmimeve të karburantit në Kazakistan u përshkallëzuan në një kryengritje të përgjithshme , me presidentin autoritar të ekonomisë më të madhe të Azisë Qendrore që e shpalli vendin gjendje të jashtëzakonshme dhe iu drejtua Rusisë për ndihmë ushtarake për të rimarrë kontrollin.

Kjo është sfida më e madhe me të cilën përballet presidenca e Kassym-Jomart Tokayev, me zemërimin fillestar të qytetarëve për rritjen e çmimit të karburantit, duke u “shtrirë” në një pakënaqësi më të gjerë ndaj qeverisë për korrupsionin, varfërinë dhe papunësinë në vendin më të pasur me naftë.

Me lidhjet telefonike dhe internetin të mbyllur në shumicën e pjesëve të vendit, është e vështirë të verifikohen në mënyrë të pavarur të dhënat për të vdekurit dhe të plagosurit në demonstratat që kanë përfshirë vendin.

Presidenti kazakistanez deklaroi më 7 janar se situata "është stabilizuar" në Almaty, epiqendra e trazirave më të dhunshme, por i ashtuquajturi "operacion kundër terrorizmit" vazhdon në të gjithë vendin dhe forcat e sigurisë janë urdhëruar të "gjuajnë pa paralajmërim".

Deri më 7 janar, gjithsej 18 anëtarë të forcave të sigurisë ishin vrarë dhe 748 të plagosur, sipas televizionit shtetëror, duke cituar shifrat e Ministrisë së Brendshme.

 Sipas të njëjtit burim, "26 kriminelë të armatosur" janë vrarë dhe më shumë se 3800 protestues janë ndaluar.

Pse shpërthyen demonstratat?

Protestat shpërthyen fillimisht në rajonin perëndimor të pasur me naftë, Mangustau, kur qeveria hoqi kufirin e çmimit të gazit në fillim të këtij viti. 

Shumë kazakë i kanë konvertuar makinat e tyre në gaz për shkak të kostos së ulët.

Kazakistani, prodhuesi i nëntë më i madh i naftës në botë, ka tërhequr miliarda investime të huaja dhe ka ruajtur një ekonomi të fortë pas 30 vjetësh pavarësi.

Megjithatë, subvencionet e gazit kishin krijuar një situatë në të cilën Kazakistani përballej rregullisht me mungesa të naftës, sipas Reuters. 

Heqja e tavanit ishte një mjet nga qeveria për të reduktuar mungesat dhe për të siguruar që furnizimet të kanalizoheshin në tregun e brendshëm.

Megjithatë, plani dështoi dhe çmimet e gazit u dyfishuan dhe demonstratat më pas u përhapën shpejt në të gjithë vendin.

Ekzistojnë gjithashtu çështje të gjata që çojnë në protesta: zemërimi për korrupsionin endemik në qeveri , pabarazia e të ardhurave dhe vështirësitë ekonomike, të cilat janë përkeqësuar gjatë pandemisë së koronavirusit, sipas Human Rights Watch.

Ndërsa burimet natyrore të vendit e kanë bërë një elitë të vogël jashtëzakonisht të pasur, populli i Kazakistanit ndihet i lënë pas.

Amnesty International thotë se protestat janë "një pasojë e drejtpërdrejtë e represionit të gjerë të të drejtave themelore të njeriut nga autoritetet."

"Për vite me radhë, qeveria ka ndjekur pamëshirshëm disidencën paqësore, duke e lënë popullin e Kazakistanit në një gjendje trazire dhe dëshpërimi," tha Marie Strouders, drejtoresha e Amnesty International për Evropën Lindore dhe Azinë Qendrore.

Çfarë kërkojnë protestuesit

Protestuesit protestuan kundër presidentit Kassym-Jomart Tokayev dhe Nursultan Nazarbayev. 

Ky i fundit sundoi Kazakistanin nga pavarësia e tij në vitin 1991 deri në vitin 2019 dhe që atëherë nuk ka reshtur së lëvizuri prapaskenat.

Protestuesit kërkojnë reforma dhe cilësi më të mirë të jetës.

Megjithatë, lëvizja e protestës nuk është e koordinuar dhe nuk kanë një udhëheqje. 

Nuk ka politikanë të fortë opozitarë në vend dhe nuk ka asnjë qeveri alternative të dukshme në pritje, kryesisht për shkak se opozita “nuk lejohet” të ekzistojë, vëren Guardian.

Ku është Nazarbayev sot?

Nursultan Nazarbayev, 81 vjeç, i cili ka drejtuar vendin për tre dekada, nuk ka folur publikisht që nga fillimi i protestave dhe përflitet se është larguar nga vendi.

Protestuesit në një qytet i kanë çmontuar statujën e tij, ndërsa imazhi i tij si “udhëheqësi i kombit”, një kult personaliteti i ndërtuar ndër vite, është dekonspiruar në mënyrë dramatike brenda pak ditësh.

Si ka reaguar qeveria

Autoritetet shpallën një gjendje të jashtëzakonshme mbarëkombëtare me shtetrrethim dhe kufizime udhëtimi deri më 19 janar. 

Interneti u mbyll dhe ushtria u shpërnda në rrugë.

Në një përpjekje për të frenuar trazirat, Tokayev urdhëroi qeverinë të ulë çmimin e LPG-së në 50 tenge (0,11 dollarë) për litër "për të siguruar stabilitetin në vend".

Ai tha se një sërë masash që synojnë "stabilizimin e situatës socio-ekonomike" ishin zbatuar gjithashtu, duke përfshirë rregullimin e qeverisë për çmimet e karburantit për një periudhë prej 180 ditësh, një moratorium për rritjen e tarifave të shërbimeve për të njëjtën periudhë dhe mundësia e subvencionimit të qirasë për "seksionet e cenueshme të popullsisë".

Kryeministri Askar Mamin dhe qeveria e Kazakistanit kanë dhënë dorëheqjen dhe Tokayev ka marrë kontrollin e Këshillit të Sigurimit të vendit, duke zëvendësuar ish-presidentin Nursultan Nazarbayev.

Megjithatë, këto lëshime nuk mjaftuan për të ndalur protestat.

Çfarë është Pakti CSTO?

Më 5 janar, Tokayev paralajmëroi për represion të ashpër, duke i quajtur ata që dyshohet se pushtuan aeroportin e Almaty "terroristë" dhe duke akuzuar protestuesit për minimin e "sistemit shtetëror" , duke thënë se "shumë prej tyre kanë marrë trajnime ushtarake jashtë vendit".

Një aleancë ushtarake e ish-shteteve sovjetike të udhëhequr nga Rusia "iu përgjigj" thirrjes së tij për ndihmë në shtypjen e protestave dhe forcat ruse mbërritën në Kazakistan me avionë ushtarakë.

Organizata e Traktatit të Sigurisë Kolektive (CSTO) - e cila përfshin Rusia, Bjellorusia, Armenia, Kazakistani, Kirgistani dhe Taxhikistani - i ka dërguar "paqeruajtës" për formalisht "stabilizimin dhe normalizimin e situatës" ».

CSTO është një pakt i ndihmës së ndërsjellë të mbrojtjes , por nuk është "aktivizuar" në çështjet e brendshme. 

Dhe ndoshta kjo është arsyeja pse Tokayev i paraqiti protestuesit si "terroristë" të cilët ishin trajnuar jashtë vendit pa dhënë asnjë shpjegim.

Ai këmbënguli sot, e premte, 7 janar, se “terroristët vazhdojnë të dëmtojnë pronën shtetërore dhe private dhe të përdorin armë kundër civilëve”. 

Ai tha se forcat e CSTO do të jenë në vend "për një kohë të shkurtër" për të kryer operacione të mbrojtjes dhe mbështetjes.

Si përfshihet Rusia

Kazakistani ndan një kufi të përbashkët me Rusinë dhe ka një popullsi të konsiderueshme ruse. 

Për presidentin rus Vladimir Putin , ngjarjet që zhvillohen në kufirin jugor të Rusisë janë shqetësuese.

Rusia ka lidhje të ngushta me Kazakistanin dhe varet nga Kozmodromi Baikonur si një pikë nisjeje për të gjitha misionet ruse në hapësirë. 

Vendi i Azisë Qendrore ka gjithashtu një pakicë të rëndësishme etnike ruse: Rreth 20% e popullsisë së Kazakistanit janë rusë.

Ish-presidenti autoritar i Kazakistanit Nursultan Nazarbayev dha dorëheqjen në vitin 2019, por mbeti një figurë e fortë në prapavijë (derisa dha dorëheqjen nga posti i tij në Këshillin e Sigurimit të mërkurën). 

Një model i tillë kalimtar mund të ketë qenë tërheqës për Putinin në atë kohë, por sot duket më pak premtues.

Vendimi për të ndërhyrë në CSTO erdhi në një kohë kur Rusia po përgatitet të hyjë në negociata vendimtare, dypalëshe me Shtetet e Bashkuara dhe brenda NATO-s , për garancitë e sigurisë që ajo kërkon duke ruajtur kërcënimin e pushtimit në Ukrainë.

Trazirat aktuale janë potencialisht një shpërqendrim shumë i padëshirueshëm për Kremlinin, sipas CNN.

Ekspertët vlerësojnë se Putini do të përdorë lidhje të forta personale me elitën e Kazakistanit, së bashku me kanalet më zyrtare të ekonomive rajonale dhe agjencive të sigurisë, për të nxitur shtypjen e protestave./ Me informacione nga CNN, The Guardian, Reuters.